Protestantske kristenen: Lutherske leauwen en praktiken
As ien fan 'e âldste protestantske denominaasjes, spoaret it Lutheranisme syn basisoardielen en praktiken yn' e lear fan Martin Luther (1483-1546), in Dútske frater yn 'e Augustynske folchoarder bekend as "Heit fan' e reformaasje".
Luther wie in bibelwittenskipper en wie fan betinken dat alle learen solide moatte basearre wêze op 'e Skrift. Hy wegere it idee dat de lear fan de paus itselde gewicht hie as de Bibel.
Yn it earstoan socht Luther himsels te herformearjen yn 'e Roomsk-Katolike Tsjerke, mar Rome bewearden dat it kantoar fan' e paus waard oprjochte troch Jezus Kristus en dat de paus tsjinne as pastoar as fertsjinwurdiger fan Kristus op ierde. Dêrom ôfwiisde de tsjerke elke poging om de rol fan 'e paus of kardinaals te beheinen.
Lutherske leauwen
Doe't it Lutheranisme evolueare, waarden guon rooms-katolike gewoanten behâlden, lykas it gebrûk fan klean, in alter en it gebrûk fan kearsen en bylden. De wichtichste ôfwikingen fan Luther fan 'e rooms-katolike doktrine wiene lykwols basearre op dizze leauwen:
Dopen - Hoewol Luther bewearden dat doop needsaaklik wie foar geastlike opnij, waard gjin spesifike foarm ynfierd. Hjoed oefenje Lutheranen sawol de doop fan bern as de doop fan leauwende folwoeksenen. Dopen wurdt dien troch wetter te spuiten of te goaien yn plak fan ûnderdompeling. De measte Lutherske tûken akseptearje jildige doop út oare kristlike denominaasjes as in persoan konverteart, wêrtroch rebaptisme oerstallich is.
Kategismus: Luther skreau twa kategismus as gidsen foar it leauwen. It Lytse Kategismus befettet basale ferklearrings oer de Tsien Geboaden, de Apostles 'Creed, it gebed fan' e Hear, doop, bekentenis, kommuny en in list mei gebeden en funksje tafel. It grutte kategismus ferdjipet dizze ûnderwerpen.
Tsjerkebestjoer - Luther bewearde dat yndividuele tsjerken lokaal moatte wurde regele, net troch in sintralisearre autoriteit, lykas yn 'e Roomsk-Katolike Tsjerke. Hoewol in protte Lutherske tûken noch biskoppen hawwe, oefenje se net itselde type kontrôle oer gemeenten.
Credo - De Lutherske tsjerken fan hjoed brûke de trije kristlike leauwen: de Creed fan 'e apostels, de Nikene Creed en de Athanasius Creed. Dizze âlde profesjes fan leauwen sammelje basis Lutherske leauwen.
Eschatology: Lutheranen ynterpretearje gjin ûntfiering lykas de measte oare protestantske denominaasjes. Ynstee leauwe Lutheranen dat Kristus mar ien kear, sichtber werom sil, en alle kristenen sille berikke tegearre mei de deaden yn Kristus. Tribulation is it normale lijen dat alle kristenen oanhâlde oant de lêste dei.
Himel en hel - Lutheranen sjogge himel en hel as letterlike plakken. Paradys is in keninkryk wêr't leauwigen God foar altyd genietsje, frij fan sûnde, dea en kwea. Hel is in plak fan straf wêr't de siel ivich fan God is skieden.
Yndividuele tagong ta God - Luther leaude dat elk yndividu it rjocht hie om God te berikken fia Skrift mei in ferantwurdlikens foar God allinich. It is net nedich foar in pryster om te bemiddeljen. Dit "preesterskip fan alle leauwigen" wie in radikale feroaring fan 'e katolike lear.
It Nachtmiel fan 'e Hear - Luther hâlde it sakramint fan it Nachtmiel fan' e Hear, dat is de sintrale akte fan oanbidding yn 'e Lutherske denominaasje. Mar de lear fan transubstantiaasje waard ôfwiisd. Wylst Lutheranen leauwe yn 'e wirklike oanwêzigens fan Jezus Kristus yn' e eleminten fan brea en wyn, is de tsjerke net spesifyk oer hoe of wannear't dizze hanneling foarkomt. Dêrom fersette Lutheranen it idee dat brea en wyn ienfâldige symboalen binne.
Purgatory - Lutheranen fersmite de katolike doktrine fan purgatory, in plak fan suvering wêr't leauwigen nei de dea gean foardat se de himel yngeane. De Lutherske Tsjerke leart dat d'r gjin skriftlike stipe is en dat de deaden direkt nei de himel of de hel gean.
Ferlossing troch genede troch leauwen - Luther bewearde dat heil komt troch genede allinich troch leauwen; net foar wurken en sakraminten. Dizze wichtige doktrine fan rjochtfeardiging fertsjintwurdiget it wichtichste ferskil tusken Lutheranisme en katolisisme. Luther bewearde dat wurken lykas fêstjen, pylgertocht, novenas, indulgences en massa's fan spesjale bedoeling gjin rol hawwe yn it heil.
Ferlossing foar allegear - Luther leaude dat heil foar alle minsken beskikber wie troch it ferlossende wurk fan Kristus.
Skriften - Luther leaude dat de Skriften de iennichste nedige gids foar wierheid befette. Yn 'e Lutherske tsjerke wurdt in soad klam lein op harkjen nei it Wurd fan God.De tsjerke leart dat de Bibel net gewoan it Wurd fan God befettet, mar elk wurd derfan is ynspireare of "troch God adem". De Hillige Geast is de auteur fan 'e Bibel.
Lutherske praktiken
Sakraminten - Luther leaude dat de sakraminten allinich jildich wiene as in help foar it leauwen. De sakraminten begjinne en fiede it leauwen, en jouwe dêrmei genede oan dejingen dy't dêroan dielnimme. De Katolike Tsjerke beweart sân sakraminten, de Lutherske Tsjerke allinich twa: doop en it Nachtmiel fan 'e Hear.
Oanbidding - Wat de manier fan oanbidding oanbelanget, hat Luther derfoar keazen alters en klean te hâlden en in folchoarder fan liturgyske tsjinst te bereiden, mar mei it bewustwêzen dat gjin tsjerke nedich wie om in bepaalde folchoarder te folgjen. As resultaat wurdt no de klam lein op in liturgyske oanpak fan earetsjinsten, mar gjin unifoarme liturgy heart by alle tûken fan it Lutherske lichem. In wichtich plak wurdt jûn oan preekjen, gemeentlike sjongen en muzyk, om't Luther in grutte fan wie fan muzyk.