ʻO ke ola a me nā kumu o Confucius

ʻO Confucius (551-479 BC) ka mea nāna i hoʻokumu i ke kumu kāhea ʻia i kapa ʻia ʻo Confucianism, he kumu pule Kino hoʻi a he kumu aʻo ia i hana i kona ola me ka hana pono ʻana i nā pono kūpono. Ua kapa ʻia ʻo Kong Qiu ma ka hānau ʻana a ua ʻike ʻia ʻo ia no Kong Fuzi, Kong Zi, Kʻung Ch’iu a i ʻole Master Kong. ʻO ka inoa ʻo Confucius he unuhi i ka maʻi ʻo Kong Fuzi, a ua hoʻohana mua ʻia e nā mea aʻo Jesuit i kipa iā Kina a aʻo iā ia i ka makahiki XNUMX o AD

Hoʻoiho wikiwiki: Confucius
ʻO ka inoa piha: Kong Qiu (ma ka hānau ʻana). Pēia i kapa ʻia ʻo Kong Fuzi, Kong Zi, Kʻung Chʻiu a i ʻole Master Kong
Kaulana no: ʻ philoslelo, mea hoʻokumu o Confucianism
Hanau: 551 BC ma Qufu, Kina
Ma kahi make: 479 BC ma Qufu, Kina
Nā mākua: Shuliang He (makua kāne); ʻAno ʻohana clan (makuahine)
Kiʻi: Qiguan
Keiki: Bo Yu (i ʻōlelo ʻia ʻo Kong Li)
ʻO ke ola mua
ʻOiai ʻo Confucius i ola i ka makahiki ʻelima SM, ʻaʻole i hoʻopaʻa ʻia kāna moʻolelo a hiki i ka mōʻī Han Han, ma kahi o 400 mau makahiki ma hope mai, i nā moʻolelo a Great History a i ʻole ʻo Shiji o Sima Qian. Ua hānau ʻia ʻo Confucius ma kekahi ʻohana ʻohana koʻikoʻi ma kekahi moku liʻiliʻi i kapa ʻia ʻo Lu ma ka ʻākau kahiki ʻo Kina i ka makahiki 551 KKL, ma mua o kahi manawa politika kāhea ʻia i kapa ʻia ʻo Warring States Period. Nui nā ʻano unuhi o ka Shiji e hōʻike ana he ʻelemakule kona makuakāne, aneane he 70, aʻo kona makuahine he 15 wale nō makahiki, a ua like paha ka hui o ka male ʻana.

Ua make ka makuakāne o Confucius i kona wā ʻōpio a ua hānai ʻo ia e kona makuahine i ka ʻilihune. Wahi a The Analects, he kolamu o nā haʻawina a me nā ʻōlelo a ka mea a Confucius i loaʻa ai iā ia nā haʻawina haʻahaʻa mai ka pono ʻana o kona ʻōpala hānai ʻana, ʻoiai ʻo kona kūlana he lālā o kahi ʻohana ʻauhau kahiko nāna i hoʻolako iā ia i mea hiki ke hana i kāna pono aʻo. I ka wā 19 o Confucius i male ai iā Qiguan, ʻoiai ua haʻalele kaawale iā ia. He ʻokoʻa nā moʻolelo, akā ua ʻike ʻia ua manua hoʻokahi wale nō keiki, ʻo Bo Yu (ua ʻōlelo ʻia ʻo Kong Li).

Mau makahiki ma hope iho
I ka makahiki 30, hoʻomaka ʻo Confucius e hana i kahi hana, ma ka hana ʻana i nā kuleana hoʻomalu a ma hope o nā kūlana politika no ka aupuni o Lu a me kāna ʻohana i ka mana. I ka manawa i hiki ai iā 50, ua ulowale ʻo ia i ka hewa a me nā haunaele o ka nohona kālai'āina, a hoʻomaka i kahi huakaʻi he 12 mau ma Kina, e hōʻuluʻulu ana i nā haumāna a me ke aʻo ʻana.

Ua ʻike ʻia kahi liʻiliʻi e pili ana i ka hopena o ke ola o Confucius, ʻoiai ua kuhi ʻia ʻo ia ua hala kēia mau makahiki e kākau nei i kāna mau hana a me kāna mau ʻōlelo aʻo. Ua make ʻo kāna haumāna punahele a me kāna keikikahi hoʻokahi i kēia manawa a me ke aʻo ʻana a Confucius ʻaʻole i hoʻomaikaʻi i ka mokuʻāina. He wānana ka hoʻomaka ʻana o ka manawa o nā moku hakakā a hiki ʻole ke pale i nā haunaele. Ua make ʻo Confucius ma 479 BC, ʻoiai ʻo ia mau haʻawina a me kāna hoʻoilina i hoʻohemo ʻia no nā kenekulia.

Nā ʻōlelo aʻo ʻana
ʻO Confucianism, nāna mai i nā kākau a me ke aʻo ʻana o Confucius, ʻo ia ka moʻomeheu i hoʻokumu ʻia i ka hoʻokō a me ka mālama i ka noho kūloko ʻana. Hiki ke hoʻokau a hiki a paʻa pū ka hoʻomau ʻia e ka mālama ʻana i nā rites a me nā hana, a hoʻokumu ʻia ma ke kumu pono o ke kanaka he maikaʻi, hiki ʻole ke aʻoaʻo a me ke aʻo ʻia. Kahi ka hana a Confucianism e pili ana i ka ʻike maʻamau a me ka hoʻokō ʻana i kahi hierarchy pili kino ma waena o nā pilina āpau. Hoʻokumu kahi kūlana i kahi kūlike i ka nohona pili ʻana i ke kūlana.

ʻO ke kumu o Confucianism e hoʻokō i kahi kūlana o ka hemolele a i ʻole ka lokomaikaʻi, i kapa ʻia ʻo ren. ʻO ka mea i hōʻea i ka wahine, he kamaʻāina kūpono loa. E hoʻonohonoho pilikino kēia mau mea iā lākou iho i ka lole o ka hierarchy o ka lehulehu ma o ka hoʻoku ʻana ʻana i nā waiwai Confucian ma o nā huaʻōlelo a me nā hana. ʻO nā Kumuhana ʻeono nā hana i hana ʻia e nā haku e aʻo iā lākou i nā haʻawina ma mua o ka honua kula.

ʻO nā kumuhana ʻeono he mau kuʻuna, mele, nā ʻoniʻoni, ke kaʻa kaʻa, calligraphy a me ka makemakika. Ua lilo kēia mau kiʻi ʻeono i kumu no ka hoʻonaʻauao Kina, ka mea, e like me ka mea nui ma Kina a me Asia Hema, ua hoʻoili nui ʻia e nā waiwai Confucian.

ʻO kēia mau kumumanaʻo o Confucianism ua puka mai nā hakakā mau ke ola ʻo Confucius. Ua hānau ʻia ʻo ia i loko o kahi honua e kūpono ana i ka pīhoihoi. ʻOiaʻiʻo, ma hope o kona make ʻana, e komo ʻo Kina i kahi manawa i kapa ʻia ʻo ʻAmelika Manaʻae, a ua māhele ʻia ʻo Kina a me ka haunaele no ka aneane 200 makahiki. Ua ʻike ʻo Confucius i kēia hana ʻōleʻa a hoʻāʻo ʻia e hoʻohana i kāna mau haʻawina e pale aku ai ma o ka hoʻihoʻi ʻana i ka hui kuʻikahi.

ʻO ka Confucianism kahi hopena e hoʻokele ai i ka pilina kanaka a me ke kumu nui o ka ʻike ʻana i ke ʻano e hana ai i ka poʻe ʻē aʻe. Ke hōʻea nei kekahi kanaka hanohano i ka ʻike relational a lilo i ka relational self, kahi i ʻike nui i ka hele ʻana o kekahi kanaka ʻē aʻe. ʻAʻole kēia Confucianism i kahi manaʻo hou, akā he ʻano hōʻano kūpono i hoʻomohala ʻia e ru ("ke aʻo ʻana o nā loiloi"), ʻike ʻia ʻo ru jia, ru jiao a i ʻole ru xue. ʻO ka hoʻopili ʻana ʻo Confucius he kāne like ʻo Kong jiao (ʻo ka moʻomeheu Confucius).

I kāna mau kumu mua (Shang a me Zhou dynasties mua [1600-770 BC]) ru i kapa aku i nā mea hula a me nā mea pāʻani ma ke ʻano he hana. Ua hele ka lōʻihi o ka huaʻōlelo e komo me nā poʻe wale nō e hana nei, akā ʻo ka mōʻī ponoʻī iho; i ka hopena, hoʻopili ʻia ʻo shamans a me nā kumu o ka makemakika, ka mōʻaukala, ka ʻatikala. Ua haku ʻo Confucius me kāna mau haumāna i mea e hōʻike ai i nā kumu aʻo o ka moʻomeheu kahiko a me nā palapala i loko o ka hana, mōʻaukala, nā mele a me nā mele. No ka mōʻaukala Han, pili ʻo kura i kahi kula a me kāna mau kumu aʻo ia e aʻo a hana i nā kuʻuna, a me nā lula a me nā hana o nā Confucianism.

Loaʻa ʻekolu mau papa haumāna a me nā kumu ma Confucianism (Zhang Binlin):

ka poʻe naʻauao nāna i mālama i ka mokuʻāina
ru kumu nāna i aʻo i loko o nā kumuhana o ka ʻeono mele
nā mea hahai o Confucius nāna i aʻo a hoʻolaha i nā papa Confucian
I ka huli ʻana o ka naʻau nalo
ʻO ke aʻo ʻana o ru jiao ʻo "e ʻimi i ka naʻau nalowale": he kaʻina mau o ka loli a me ka holomua o ka ʻano. Ua nānā nā mea hoʻomaʻamaʻa iā lākou (kahi pae o nā rula o nā waiwai, nā kuʻuna, nā hana a me nā hoʻonaninani) a hoʻopaʻa ʻia i nā hana o nā ʻanoʻano, ʻimi i kēlā me kēia kānāwai e pau ʻole ke aʻo.

ʻO ke kumu kālele Confucian e pili i nā kumu kūpono, ka politika, ka hoʻomana, ka ʻike a me ke kumu aʻoaʻo. Ua pili ia i ka pilina ma waena o ka poʻe, i haʻi ʻia ma o nā ʻāpana o ke ao Confucian; ka lani (Tian) ma luna, ka honua (lalo) a me nā kāne (ren) i waenakonu.

ʻEkolu mau wahi o ka honua Confucian
No ka poʻe Confucians, hoʻokūpaʻa ka lani i nā pono kūpono no ke kanaka a hoʻokomo i ka hopena hoʻonaninani ikaika i ke ʻano kanaka. ʻO ke ʻano maoli, hōʻike ka paradaiso i nā mea āpau ʻole a ke kanaka. ʻO nā mea e noho ai ma ka lani hiki ke hoʻopaʻa ʻia, nānā a hoʻomaopopo ʻia e nā poʻe e aʻo ana i nā mea kūlohelohe, pili pili kaiāulu a me nā palapala kahiko kahiko; a i ʻole ma ka noʻonoʻo ponoʻī o ka naʻau a me ka noʻonoʻo.

ʻO nā kumu kūpono o ka Confucianism e hoʻopiʻi ana i ka hoʻolālā ʻana o ka hanohano pilikino e hoʻomaopopo ai i ka hiki o kekahi, ma o:

kamaʻāina
ʻoi (pololei)
li (ritual a me nā waiwai)
cheng
xin (kaʻoiaʻiʻo a me ka pilikino pilikino)
Zheng
xiao (ke kumu o ka ʻohana a me ka mokuʻāina)
ʻO "Zhong Yong" ke ʻano gula

He haipule anei ʻo Confucianism?
ʻO kahi kumuhana o ka hoʻopaʻapaʻa ma waena o nā ʻikepili o kēia mau lā inā hoʻokūkū ʻo Confucianism ma kahi hoʻomana. ʻO kekahi ka mea, ʻaʻole i haipule, a ʻōlelo kekahi i ka haʻaheo ʻana o ka naʻauao a i ʻole launa pū ʻia, kahi hoʻomana kūwaho a me ke ʻano i nā hiʻohiʻona kanaka o ke ola. Hiki i nā kānaka ke hoʻokō i ka hemolele a ola i nā ʻōlelo kūlohelohe, akā pono ka poʻe e hana i kā lākou mea e pono ai e hoʻokō i kā lākou hana kūlike a me ke ola, me ke kōkua o nā akua.

Kahi komo ʻana ka hoʻomana ʻana me nā kūpuna a ua ʻōlelo ʻia he ʻelua ʻāpana nā kānaka: ʻo ka hun (he uhane mai ka lani) a me ka po. Ke hānau ʻia kekahi kanaka, ʻākoakoa nā mea ʻelua a i ka wā e make ai kēlā kanaka, hoʻokaʻawale a haʻalele i ka honua. Hana ʻia ka mōhai i nā kūpuna i noho ma ka honua e pāʻani ana i ka mele (e hoʻomanaʻo i ka ʻuhane mai ka lani) a ninini a inu i ka waina (e huki i ka ʻuhane mai ka honua.

Nā palapala kākau a Confucius

ʻO kēia palaki mai ka People's Republic of China he ʻāpana o kahi kākau puke Tang Tango o Cheng Hsuan's Analects of Confucius with Annotations, loaʻa i ka makahiki 1967 ma Turfan, Sinkiang. He palapala waiwai na The Analects of Confucius no nā haumāna ma Kina kahiko. Hōʻike kēia ʻatikala i ka like o nā ʻoihana hoʻonaʻauao ma waena o Turfan a me nā ʻāpana ʻē aʻe o Kina. Nā kiʻi kiʻi Bettmann / Getty
Kūpono ʻia ʻo Confucius me ke kākau ʻana a i hoʻoponopono ʻia paha i kekahi mau hana i kona wā o kona ola ʻana, i helu ʻia ʻo Lima Classics a ʻehā puke. Kuhi ʻia kēia mau kākau moʻolelo mai ka moʻaukala moʻolelo a poʻi, nā sentobi autobiographical i ka hoʻokau a me nā hana. Ua lawelawe ʻia lākou ma ka kua o ke kaila o ke kaiāulu a me ke aupuni ma Kina mai ka hopena o ka hopena o ke kaua ʻana i ka manawa 221 BC.