Manatu taua i le va o Shiite ma Sunni Muslims

Sunni ma Shia Mosalemi faʻasoa talitonuga faʻavae Isalama ma mataupu o le faʻatuatua ma o latou autu taua e lua o isalama. Peitai, e eseese, ma o le tuueseeseina na amata mai lava, e le mai le faaleagaga ae mai le feeseeseai faapolokiki. I le tele o seneturi, o nei eseesega faaupufai ua faatupuina ai le tele o eseʻese faiga ma tulaga na avea i luga taua faaleagaga.

O pou e lima o isalama
O pou e lima o isalama e faʻasino i tiute faʻalelotu i le Atua, tuputupu aʻe faʻaleagaga, tausi mo e le tagolima, amio pulea ma le taulaga. Latou te saunia se auivi poʻo se faʻavae mo le olaga o le Mosalemi, pei lava o pou e fai mo fale.

O se fesili o le taʻitaʻi
O le vaeluaina o Shiites ma Sunnis na amata mai lava i le maliu o le Perofeta o Muhammad i le 632. O lenei mea na tupu na fesiligia ai le o ai o le a pulea le atunuu o Mosalemi.

Sunnism o le sili ona tele ma sili ona orthodox lala o isalama. O le upu Sunn, i le Arapi, e sau mai le upu o lona uiga "o se tasi e mulimuli i tu masani a le Perofeta".

O Sunni Mosalemi na malilie ma le tele o uo a le Perofeta i le taimi na maliu ai o le taitai fou e tatau ona filifilia mai i latou e mafai ona faia le galuega. Mo se faʻataʻitaʻiga, ina ua mavae le maliu o le Perofeta o Muhammad, o lana uo mamae ma faufautua, Abu Bakr, na avea ma muamua caliph (sui po o le sui o le perofeta) o le atunuu Islam.

I leisi itu, talitonu nisi Mosalemi o le taʻitaʻi sa tatau ona tumau i totonu o le Perofeta o aiga, faʻatasi ai ma i latou na tofia faapitoa e ia poʻo faʻatasi ai ma imams na tofia e le Atua lava ia.

Shiite Mosalemi talitonuina ina ua mavae le maliu o le Perofeta o Muhammad, sa tatau ona pasi saʻo atu le taitaiga i lona tausoga ma le atalii-faaletulafono, Ali bin Abu Talib. I le gasologa o le talafaʻasolopito, e leʻi amanaʻia e le au Shia Mosalemi le pule a taʻitaʻi Mosalemi filifilia, ae ua latou filifili e mulimuli i le laina o faʻafomaʻi latou te talitonu na tofia e le Perofeta Muhammad poʻo le Atua lava ia.

O le upu Shiite i le Arapi o lona uiga o le kulupu poʻo le kulupu o tagata lagolago. O le faaupuga masani taʻutaʻu ua faʻapuʻupuʻuina mai le tusitala faʻasolopito Shia't-Ali, poʻo le "Pati a Ali". O lenei kulupu e taʻua foi o Shiites poʻo tagata mulimuli ia Ahl al-Bayt poʻo "Tagata o le aiga" (o le Perofeta).

I totonu o lala a Sunni ma Shia, e mafai foi ona e mauaina le numera fitu. Mo se faʻataʻitaʻiga, i Saudi Arabia, Sunni Wahhabism o se vaega lautele ma mama. Faʻapena foi, i le Shiism, o le Druze o se ituaiga lotu ese e nonofo i Lepanona, Suria, ma Isaraelu.

O fea e nonofo ai Sunni ma Shia Mosalemi?
Sunni Mosalemi faia aʻe 85% o le tele o Muslim i le lalolagi atoa. O atunuu e pei o Saudi Arabia, Aikupito, Yemen, Pakistan, Indonesia, Turkey, Algeria, Morocco, ma Tunisia e toatele lava o Sunni.

Taua o faitau aofai o Shia Mosalemi o loʻo maua i Iran ma Iraq. Nuu tetele o Shia toalaiti o loo maua foi i Yemen, Bahrain, Suria ma Lepanona.

I totonu o eria o le lalolagi e nonofo latalata ai tagata Sunni ma Shia e mafai ona tulaʻi mai ni feteʻenaʻiga. O le nonofo faʻatasi i Iraki ma Lepanona, mo se faʻataʻitaʻiga, e masani ona faigata. O eseʻesega faalelotu ua matua mauaa i le aganuu o le le faapalepale e masani ona taitai atu ai i le vevesi.

Eseesega i faiga faʻalelotu
Ala mai i le fesili muamua o taʻitaʻiga faaupufai, nisi o vaega o le olaga faʻaleagaga nei ese i le va o le lua vaega Mosalemi. E aofia ai ma tatalo ma faʻaipoipoga.

I lenei tulaga, o le tele o tagata faʻatusatusa vaega e lua ma Katoliko ma Porotesano. Lona uiga masani, latou te fefaʻasoaaʻi i nisi o talitonuga masani ae faʻataʻitaʻi i auala eseʻese.

E taua le manatuaina e ui lava i nei eseesega o manatu ma faiga, Shia ma Sunni Mosalemi faʻasoa tusitusiga autu o talitonuga faʻa-Islam ma ua manatu le toʻatele o ni uso i le faʻatuatuaga. O le mea moni, o le tele o Mosalemi latou te le faʻailogaina latou e ala i le faʻapea mai latou te auai i se vaega faʻapitoa, ae sili ona faʻaigoaina o latou lava "Mosalemi".

Taʻitaʻi lotu
E talitonu le au Mosalemi a Shia o le Imam e leai sana agasala ma o lana pule e le saʻo ona e sau saʻo mai le Atua, o le mea lea e masani ai ona tapuaʻi le au Mosalemi a le Atua. Latou te faia malaga i o latou tuugamau ma nofoaga faʻalelotu i le faʻamoemoe o le fautua a le Atua.

O lenei faʻamatalaga iloga a taʻitaʻi lotu e mafai foi ona avea ma sao i mataupu fai a le malo. Iran o se faʻataʻitaʻiga lelei lea o le imam, ae le o le setete, o le pule silisili.

Ua finau Sunni Mosalemi e leai se faʻavae i isalama mo se faʻamanuiaga tofi o taʻitaʻi faʻaleagaga ma e mautinoa e leai se faʻavae mo le tapuaʻiga poʻo le fautua o le au paia. Latou te finau o le taʻitaʻi o le nuʻu e le o se tofi o le ulumatua, ae o se faʻatuatuaga e maua ma e mafai ona tuʻuina atu pe aveʻesea e tagata.

Tusitusiga faalelotu ma faiga masani
Sunni ma Shia Mosalemi mulimuli i le Qurʻan faʻapea foi ma le hadis (faʻaupuga) a le perofeta ma le sunna (aganuʻu). Nei o faiga taua i le talitonuga faʻa-Islam. Latou mulimuli foi i pou e lima o isalama: shahada, salat, zakat, sawm, ma hajj.

Shia Muslims masani ona lagona le ita i nisi soa o le Perofeta o Muhammad. O lenei e faʻavae i luga o latou tulaga ma gaioiga i le amataga o tausaga o taʻitaʻi feeseeseaiga i totonu o le alalafaga.

Ole toʻatele o nei soa (Abu Bakr, Umar ibn Al Khattab, Aisha, ma isi) na latou faʻamatalaina tu ma aga e uiga ile soifuaga ma faiga faʻaleagaga a le Perofeta. Shia Mosalemi teʻena nei tu ma aga ma e le faʻavae se tasi o a latou faiga faʻalelotu i luga o molimau a nei tagata.

O lenei mea e masani ona aofia ai ni feʻeseʻeseaʻiga i faiga faʻalelotu i le va o vaega e lua. O nei eseʻesega e aafia uma ai vaega auiliili o le olaga lotu: tatalo, anapogi, malaga ma isi.