Festa tal-Madonna della Salute f'Venezja, storja u tradizzjonijiet
Huwa vjaġġ twil u bil-mod li jsir fil-21 ta’ Novembru ta’ kull sena il-Venezjani huma jwettqu biex iġibu xemgħa jew xemgħa għall- Madonna tas-Saħħa.
M'hemmx riħ, xita jew borra x'jżomm, huwa dmir li tmur għas-Salut biex titlob u titlob lill-Madonna għall-protezzjoni għalih innifsu u għall-maħbubin. Purċissjoni bil-mod u twila li ssir bil-mixi, fil-kumpanija tal-familja jew l-eqreb ħbieb, taqsam bħas-soltu l-pont votiv f’wiċċ l-ilma, li jitqiegħed kull sena biex jgħaqqad id-distrett ta’ San Marco ma’ dak ta’ Dorsoduro.
L-ISTORJA TAL-MADONNA TAS-SAĦĦA
Eżatt bħal erba 'sekli ilu, meta l-doge Nikola Contarini u l-patrijarka John Tiepolo organizzaw, għal tlett ijiem u tlett iljieli, purċissjoni ta’ talb li ġabret iċ-ċittadini kollha li baqgħu ħajjin mill-pesta. Il-Venezjani għamlu wegħda solenni lill-Madonna li jibnu tempju f’ġieħha jekk il-belt tibqa’ ħaj mill-epidemija. Ir-rabta bejn Venezja u l-pesta hija magħmula mill-mewt u t-tbatija, iżda wkoll mill-vendetta u r-rieda u s-saħħa biex tiġġieled u terġa’ tibda.
Is-Serenissima tfakkar żewġ pesti kbar, li l-belt għadha ġġorr il-marki tagħhom. Episodji drammatiċi li kkawżaw għexieren ta’ eluf ta’ mwiet fi ftit xhur: bejn l-954 u l-1793 Venezja rreġistrat total ta’ disgħa u sittin episodju ta’ pesta. Fost dawn, l-aktar importanti kienet dik tal-1630, li mbagħad wasslet għall-bini tat-tempju tas-Saħħa, iffirmat minn Baldassare Longhena, u li sewa lir-Repubblika 450 elf dukat.
Il-pesta nfirxet bħal nar, l-ewwel fid-distrett ta’ San Vio, imbagħad mal-belt kollha, megħjuna wkoll mill-imprudenza tan-negozjanti li biegħu mill-ġdid il-ħwejjeġ tal-mejtin. Il-150 elf abitant ta' dak iż-żmien ġew maqbuda mill-paniku, l-isptarijiet kienu iffullati żżejjed, il-katavri tal-mejtin mill-kontaġju ġew abbandunati fil-kantunieri tat-toroq.
Il-patrijarka John Tiepolo ordna li jsir talb pubbliku fil-belt kollha mit-23 sat-30 ta’ Settembru 1630, speċjalment fil-katidral ta’ San Pietro di Castello, dak iż-żmien is-sede patrijarkali. Id-Doge ngħaqad ma’ dawn it-talb Nikola Contarini u s-Senat kollu. Fit-22 ta’ Ottubru ġie deċiż li għal 15-il Sibt issir purċissjoni ad unur il- Maria Nicopeya. Iżda l-pesta kompliet tagħmel il-vittmi. Kważi 12 vittma ġew irreġistrati f’Novembru biss. Sadanittant, il-Madonna kompliet titlob u s-Senat iddeċieda li, kif ġara fl-1576 bil-vot lir-Redentur, għandha ssir votazzjoni li tinbena knisja li tkun iddedikata lill-“Verġni Qaddisa, semmieha Santa Maria della Salute”.
Barra minn hekk, is-Senat iddeċieda li kull sena, fil-jum uffiċjali tat-tmiem tal-infezzjoni, id-dogi għandhom imorru solennement iżuru din il-knisja, b’tifkira tal-gratitudni tagħhom lejn il-Madonna.
Ġew allokati l-ewwel dukati tad-deheb u f’Jannar 1632 bdew jiżżarmaw il-ħitan tad-djar l-antik fiż-żona biswit Punta della Dogana. Il-pesta fl-aħħar naqset. Bi kważi 50 vittma f’Venezja biss, il-marda kienet ġabet ukoll it-territorju kollu tas-Serenissima għarkupptejha, u rreġistrat madwar 700 mewt f’sentejn. It-tempju ġie kkonsagrat fid-9 ta’ Novembru, 1687, nofs seklu wara l-firxa tal-marda, u d-data tal-festa ġiet uffiċjalment trasferita għall-21 ta’ Novembru. U l-wegħda li saret tiġi mfakkar ukoll fuq il-mejda.
ID-DIXX TIPIKA TAL-MADONNA DELLA SALUTE
Għal ġimgħa waħda fis-sena biss, fl-okkażjoni tal-Madonna della Salute, jista’ jduq il-“castradina”, platt ibbażat fuq il-muntun li twieled bħala ġieħ lid-Dalmatians. Minħabba li matul il-pandemija Dalmatians biss komplew ifornu l-belt billi jittrasportaw muntun affumikat fit-trabakkoli.
L-ispalla u l-koxxa tal-muntun jew tal-ħaruf kienu ppreparati kważi bħall-prieżet tal-lum, immellaħ u mmassaġġjati b’ikkunzar magħmul minn taħlita ta’ melħ, bżar iswed, imsiemer tal-qronfol, berries tal-ġnibru u fjuri tal-bużbież selvaġġ. Wara l-preparazzjoni, il-biċċiet tal-laħam ġew imnixxfa u affumikati ħafif u mdendla barra l-fuklari għal mill-inqas erbgħin jum. Hemm żewġ ipoteżi dwar l-oriġini tal-isem "castradina": l-ewwel ġejja minn "castra", il-kwartieri u d-depożiti tal-fortizzi tal-Venezjani mxerrda fuq il-gżejjer tal-possedimenti tagħhom, fejn l-ikel għat-truppi u l-baħrin skjavi. tal-kċejjen kienu miżmuma; it-tieni huwa diminuttiv ta’ “castrà”, terminu popolari għall-muntun jew muntun tal-ħaruf. It-tisjir tad-dixx huwa pjuttost elaborat għax jeħtieġ preparazzjoni twila, li ddum tlett ijiem bħall-purċissjoni b’tifkira tat-tmiem tal-pesta. Il-laħam fil-fatt huwa mgħolli tliet darbiet fi tlett ijiem, biex jippermetti l-purifikazzjoni tiegħu u jagħmluha tenera; imbagħad tipproċedi bi tisjir bil-mod, għal sigħat, u biż-żieda tal-kaboċċa li tittrasformaha f'soppa fit-togħma.
Sors: Adnkronos.